Pierwsza Mapa Dochodów Państwa: Polski budżet pracą stoi
Największym źródłem dochodów sektora finansów publicznych jest opodatkowanie pracy – to główny wniosek płynący z Mapy Dochodów Państwa 2015. Przyniosło ono w 2015 roku naszemu budżetowi aż 318 mld zł, podczas gdy podatki majątkowe dały zaledwie 25,5 mld zł. Podatki od konsumpcji, które w opinii publicznej dają największe wpływy do budżetu, w rzeczywistości zajmują drugą pozycję z kwotą 194,5 mld zł.
| Tytuł | Kwota (mln zł) | % PKB (2015) | % dochodów |
| Podatki od pracy | 317 900 | 17,76% | 49,41% |
| Podatki od konsumpcji | 194 418 | 10,86% | 30,22% |
| Podatki związane z działalnością gospodarczą | 37 728 | 2,11% | 5,86% |
| Podatki od majątku | 25 450 | 1,42% | 3,96% |
| Pozostałe dochody | 67 937 | 3,80% | 10,56% |
| Ogółem | 643 433 | 35,95% | 100,00% |
Dlaczego potrzebne są dwie Mapy?
W polskiej debacie publicznej dyskusje o stronie wydatkowej i dochodowej (podatkowej) sektora finansów publicznych prowadzone są często zupełnie rozdzielnie. Takie spojrzenie na zadania państwa jest jednak niepełne i niewystarczające do faktycznego zmierzenia się z problemem niskiej jakości usług publicznych. Do poważniej dyskusji potrzebne są poważne argumenty, a te należy opierać na surowych danych. Od 2011 roku jednym z najważniejszych, cyklicznych projektów Fundacji Republikańskiej jest Mapa Wydatków Państwa. Pokazuje ona w przejrzysty i przystępny sposób wydatki całego sektora finansów publicznych, a nie jedynie budżetu państwa, który odpowiada za mniej niż połowę wszystkich wydatków. Teraz dołączamy do niej Mapę Dochodów Państwa.
Najważniejszym wnioskiem z przeprowadzonej analizy jest stwierdzenie, iż dochody wyłącznie ze źródeł krajowych wyniosły w 2015 roku 643 mld zł, co stanowi aż 36 pkt. proc. polskiego PKB. W naszej metodologii celowo w dochodach państwa nie umieściliśmy środków pochodzących z Unii Europejskiej: zarówno tych trafiających bezpośrednio do budżetu państwa, jak i budżetu środków europejskich. Chcemy bowiem skupić się na efektywności polskich instytucji państwowych, szczególnie tych, które odpowiadają za pozyskiwanie środków na zadania publiczne.
Struktura dochodów
W celu maksymalnie transparentnego i zrozumiałego zaprezentowania danych, zaproponowaliśmy autorski system klasyfikacji dochodów publicznych. Podzieliśmy go na pięć kategorii: podatki od pracy, konsumpcji, majątku, związane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz pozostałe dochody.
Największe dochody sektora finansów publicznych generuje opodatkowanie pracy, na które składają się składki na ubezpieczenia społeczne oraz podatek dochodowy (PIT). Łącznie wyniosły one prawie 318 mld złotych, co stanowi blisko połowę dochodów państwa. Drugą najważniejsza grupę dochodów w wysokości prawie 194,5 mld złotych, stanowią podatki od konsumpcji na które składają się VAT, akcyza, opłata paliwowa, podatek od gier, opłaty za przejazd płatnymi odcinkami dróg. Dla porównania opodatkowanie majątku wyniosło niecałe 25,5 mld zł.
Struktura opodatkowania budzi wątpliwości co do sprawiedliwości i efektywności polskiego systemu podatkowego, który w większym stopniu obciąża dochody z pracy niż konsumpcję. Jest to szczególnie istotne ze względu na niski poziom oszczędności gospodarstw domowych w Polsce. Obecna konstrukcja systemu nie zachęca do akumulacji kapitału pochodzącego z pracy (główne źródło dochodu większości Polaków), ponieważ zostaje on wysoko opodatkowany przed otrzymaniem wynagrodzenia, które można zainwestować.
Deficyt
Zestawienie dochodów i wydatków państwa, przedstawionych na przygotowanych przez nas mapach, pokazuje znacznie wyższy niż podawany przez ministerstwo finansów deficyt sektora publicznego. Ta rozbieżność wzięła się z zaliczenia do sektora finansów publicznych m.in. Krajowego Funduszu Drogowego i Krajowego Funduszu Kolejowego, które według metodologii ministerstwa nie są do niego zaliczane. Jednakże przywołane instytucje każdego roku zadłużają się na rynku w celu sfinansowania swoich wydatków, które są znacznie wyższe niż dochody, co faktycznie powiększa deficyt państwa. Następnym powodem rozbieżności jest niezaliczanie przez ministerstwo finansów pożyczki dla ZUS do wydatków państwa (zostało to zmienione w projekcie budżetu 2017). Kolejnym powodem rozbieżności jest uwzględnienie w wydatkach pieniędzy przekazanych poszczególnym organom administracji z budżetu środków europejskich na realizację projektów dofinansowywanych z UE. Polska sprawozdawczość finansowa nie pozwala nam niestety na dokładne prześledzenie strumienia tych funduszy, od źródła aż do ostatecznego odbiorcy, co powoduje, że nie potrafimy ich jednoznacznie odfiltrować i odpowiednio pomniejszyć kwotę sumarycznych wydatków państwa.
Podsumowanie
Obecny system finansów publicznych charakteryzuje się wysokim stopniem skomplikowania i brakiem transparentności. Skutkuje to występowaniem wielu nieprawdziwych opinii wśród społeczeństwa. Dokładna analiza pokazuje, iż najwyżej opodatkowana jest praca, a nie konsumpcja, jak się powszechnie uważa. Wobec bardzo niskiego opodatkowania majątku rodzi to wątpliwości, czy państwu polskiemu zależy w ogóle na powstaniu prawdziwej, samodzielnej klasy średniej.
