Mapy Finansów Państwa 2016: Wydatki rosną szybko, ale dochody dotrzymują tempa
W 2016 roku wzrost wydatków przekroczył tempo wzrostu PKB. Duży przyrost w kategorii „Pomoc społeczna” (do której zalicza się wprowadzony w ubiegłym roku program Rodzina 500+) został jednak zbilansowany poprzez znaczny wzrost dochodów, szczególnie z podatków od pracy, które rosną wraz ze spadkiem bezrobocia. Na plus zaliczyć można spadek wydatków na rolnictwo, niepokojący jest natomiast mniejszy budżet Ministerstwa Obrony Narodowej. Prawdziwy* deficyt finansów publicznych wyniósł 100 miliardów złotych, z czego aż 80 miliardów to dziura systemie emerytalno-rentowym.
| Kategoria | 2016 | 2015 | Zmiana kwotowo | Zmiana % | 2016 jako % PKB | 2016 jako % dochodów |
| Podatki od majątku | 25 855 | 25 450 | +405 | +1,59% | 1,40% | 3,80% |
| Podatki związane z działalnością gospodarczą | 48 750 | 47 914 | +836 | +1,74% | 2,63% | 7,16% |
| Pozostałe dochody | 79 467 | 67 937 | +11 530 | +16,97% | 4,29% | 11,68% |
| Podatki od konsumpcji | 202 046 | 194 418 | +7 628 | +3,92% | 10,91% | 29,69% |
| Podatki od pracy | 324 434 | 305 792 | +18 642 | +6,10% | 17,53% | 47,67% |
| RAZEM DOCHODY | 680 553 | 641 511 | +39 042 | +6,09% | 36,76% | 100,00% |
| Kwoty w milionach PLN |
Fundacja Republikańska już po raz szósty publikuje Mapę Wydatków Państwa oraz po raz drugi Mapę Dochodów Państwa. Jest to graficzne przedstawienie pieczołowicie zbieranych i analizowanych danych, pochodzących m.in. z Najwyższej Izby Kontroli, Ministerstwa Finansów czy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Mapy w sposób uporządkowany i przejrzysty prezentują bardzo skomplikowany i rozbudowany sektor finansów publicznych Polski. Jest to jedyny tego rodzaju projekt przeprowadzany regularnie przez organizację pozarządową w naszej ojczyźnie i jednocześnie wizytówka środowiska Republikanów. To manifest troski o dobro wspólne i podmiotowość gospodarczą Polski.
Dzięki graficznej formie odwzorowania na mapach widać skalę i proporcje poszczególnych pozycji. Powierzchnia kół reprezentujących konkretne działy jest proporcjonalna do kwot wydatkowanych na opisane zadania, a w przypadku Mapy Dochodów – do wielkości dochodów z poszczególnych źródeł.
Z porównania obu map wynika wniosek, że całkowity deficyt finansów publicznych wyniósł w 2016 roku 100 miliardów złotych, czyli był o 1 miliard złotych mniejszy niż rok wcześniej. Spadek nastąpił mimo znacznie wyższych wydatków socjalnych, w tym na nowy program Rodzina 500+. Razem z innymi wydatkami ze swojej kategorii spowodował on wzrost wydatków na pomoc społeczną o 23 miliardy złotych, czyli aż o 50%! Jest niewątpliwym sukcesem rządzących, że tak istotny wzrost wydatków udało się sfinansować bez konieczności podnoszenia głównych podatków – stawki VAT, PIT, ZUS, NFZ, CIT i akcyzy zostały bowiem na niezmienionym poziomie.
Wzrost wydatków mniejszy niż wzrost dochodów
Kluczową informacją płynącą z map za 2016 rok jest wzrost wydatków o 36 mld zł w porównaniu do roku 2015, któremu towarzyszy jednoczesny wzrost dochodów o 39 mld zł. Niestety sprawdziły się nasze przypuszczenia i w 2016 roku nie udało się powtórzyć mniejszego przyrostu wydatków w porównaniu do przyrostu PKB (wzrost wydatków wyniósł 4,87% przy wzroście PKB o 3,44%). Warto w tym miejscu zaznaczyć, że w naszych porównaniach rok do roku opieramy się o wartości z zeszłorocznych map, a nie z aktualizowanych danych przedstawianych np. przez Główny Urząd Statystyczny. Może to generować pewne różnice, ale nie zaburza ogólnego obrazu, gdyż nowe dane nie zmieniają proporcji pomiędzy poszczególnymi kategoriami.
Dochody państwa w 2016 roku – główne wnioski
W celu maksymalnie transparentnego i zrozumiałego zaprezentowania danych, eksperci Fundacji Republikańskiej zaproponowali autorski system klasyfikacji dochodów publicznych. Podzielone zostały one na pięć kategorii: podatki od pracy, konsumpcji, majątku, związane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz pozostałe dochody. Aby w pełni odwzorować źródła uzyskiwanych dochodów wprowadziliśmy zmianę w naszej metodologii względem roku ubiegłego. Z wpływów z podatku dochodowego PIT wyłączyliśmy podatki płacone przez przedsiębiorców (osoby rozliczające się formularzem PIT-36). Kwoty te zostały przeniesione do działu „Podatki od działalności gospodarczej”. Aby zachować spójność i możliwość porównania, przeliczyliśmy jeszcze raz dane z roku 2015 w zgodzie z nowym podziałem.
Polskie dochody pracą stoją
W dochodach za 2016 rok nie widać jeszcze efektów uszczelnienia podatków VAT i CIT. W dalszym ciągu największe wpływy przyniosło opodatkowanie pracy. Co więcej – wzrosły one najbardziej ze wszystkich kategorii, bo aż o 18 mld zł. Warto odnotować, że każdy z działów Mapy zanotował wzrost dochodów w porównaniu z poprzednim rokiem.
Pomimo niższych wpływów z tytułu wypłat dywidend z zysku spółek Skarbu Państwa, zanotowano wzrost (o 11 mld zł) wpływów w dziale „Pozostałe dochody”. Było to efektem głównie uzyskania jednorazowych opłat za rezerwację częstotliwości LTE oraz wypłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego. Płatności te nie wystąpiły w 2015 roku.
Symboliczne wzrosty zostały zanotowane w działach „Podatki od działalności gospodarczej” (837 mln) oraz „Podatki od majątku” (405 mln zł). W obu przypadkach wzrost w ujęciu procentowym był niższy niż wzrost PKB, co wskazuje na istniejący potencjał uszczelniania tych danin.
Deficyt
Zestawienie dochodów i wydatków państwa przedstawionych na przygotowanych przez Fundację Republikańską mapach, pokazuje znacznie wyższy niż podawany przez Ministerstwo Finansów deficyt sektora publicznego. Ta rozbieżność wzięła się z zaliczenia przez autorów map do rzeczonego sektora m.in. Krajowego Funduszu Drogowego i Krajowego Funduszu Kolejowego, które według metodologii Ministerstwa nie są do niego zaliczane. Jednakże przywołane instytucje każdego roku zadłużają się na rynku w celu sfinansowania swoich wydatków, które są znacznie wyższe niż dochody, co faktycznie powiększa deficyt sektora publicznego.
Następnym powodem rozbieżności było niezaliczanie przez Ministerstwo Finansów pożyczki dla ZUS do wydatków państwa (mechanizm ten został zlikwidowany dopiero w budżecie na 2017 rok). Mowa tu o 4,2 mld zł, która po dodaniu do wcześniejszych tego typu pożyczek daje skumulowaną kwotę 46,3 mld zł na koniec 2016 roku. Zobowiązania te były de facto ukrytym długiem publicznym. Cieszy więc, że Ministerstwo Finansów od 2017 roku przestało stosować ten zabieg księgowy.
Ostatnim znaczącym powodem rozbieżności jest uwzględnienie w zmapowanych wydatkach funduszy przekazanych poszczególnym organom administracji z budżetu środków europejskich na realizację projektów dofinansowywanych z UE. Polska sprawozdawczość finansowa nie pozwala niestety na dokładne prześledzenie strumienia tych funduszy, od źródła aż do ostatecznego odbiorcy, co powoduje, że nie da się ich jednoznacznie odfiltrować i odpowiednio pomniejszyć kwotę sumarycznych wydatków państwa.
