Mapa Wydatków Państwa 2016

Mapy Finansów Państwa 2016: Wydatki rosną szybko, ale dochody dotrzymują tempa

W 2016 roku wzrost wydatków przekroczył tempo wzrostu PKB. Duży przyrost w kategorii „Pomoc społeczna” (do której zalicza się wprowadzony w ubiegłym roku program Rodzina 500+) został jednak zbilansowany poprzez znaczny wzrost dochodów, szczególnie z podatków od pracy, które rosną wraz ze spadkiem bezrobocia. Na plus zaliczyć można spadek wydatków na rolnictwo, niepokojący jest natomiast mniejszy budżet Ministerstwa Obrony Narodowej. Prawdziwy* deficyt finansów publicznych wyniósł 100 miliardów złotych, z czego aż 80 miliardów to dziura systemie emerytalno-rentowym.

Fundacja Republikańska już po raz szósty publikuje Mapę Wydatków Państwa oraz po raz drugi Mapę Dochodów Państwa. Jest to graficzne przedstawienie pieczołowicie zbieranych i analizowanych danych, pochodzących m.in. z Najwyższej Izby Kontroli, Ministerstwa Finansów czy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Mapy w sposób uporządkowany i przejrzysty prezentują bardzo skomplikowany i rozbudowany sektor finansów publicznych Polski. Jest to jedyny tego rodzaju projekt przeprowadzany regularnie przez organizację pozarządową w naszej ojczyźnie i jednocześnie wizytówka środowiska Republikanów. To manifest troski o dobro wspólne i podmiotowość gospodarczą Polski.

Dzięki graficznej formie odwzorowania na mapach widać skalę i proporcje poszczególnych pozycji. Powierzchnia kół reprezentujących konkretne działy jest proporcjonalna do kwot wydatkowanych na opisane zadania, a w przypadku Mapy Dochodów – do wielkości dochodów z poszczególnych źródeł.

Z porównania obu map wynika wniosek, że całkowity deficyt finansów publicznych wyniósł w 2016 roku 100 miliardów złotych, czyli był o 1 miliard złotych mniejszy niż rok wcześniej. Spadek nastąpił mimo znacznie wyższych wydatków socjalnych, w tym na nowy program Rodzina 500+. Razem z innymi wydatkami ze swojej kategorii spowodował on wzrost wydatków na pomoc społeczną o 23 miliardy złotych, czyli aż o 50%! Jest niewątpliwym sukcesem rządzących, że tak istotny wzrost wydatków udało się sfinansować bez konieczności podnoszenia głównych podatków – stawki VAT, PIT, ZUS, NFZ, CIT i akcyzy zostały bowiem na niezmienionym poziomie.

Wzrost wydatków mniejszy niż wzrost dochodów

Kluczową informacją płynącą z map za 2016 rok jest wzrost wydatków o 36 mld zł w porównaniu do roku 2015, któremu towarzyszy jednoczesny wzrost dochodów o 39 mld zł. Niestety sprawdziły się nasze przypuszczenia i w 2016 roku nie udało się powtórzyć mniejszego przyrostu wydatków w porównaniu do przyrostu PKB (wzrost wydatków wyniósł 4,87% przy wzroście PKB o 3,44%). Warto w tym miejscu zaznaczyć, że w naszych porównaniach rok do roku opieramy się o wartości z zeszłorocznych map, a nie z aktualizowanych danych przedstawianych np. przez Główny Urząd Statystyczny. Może to generować pewne różnice, ale nie zaburza ogólnego obrazu, gdyż nowe dane nie zmieniają proporcji pomiędzy poszczególnymi kategoriami.

Wydatki państwa w 2016 roku – główne wnioski

Prawie połowę wzrostu wszystkich wydatków w 2016 roku stanowił sztandarowy program Prawa i Sprawiedliwości: Rodzina 500+. Wydaliśmy na niego 17,4 mld zł. Wydatki na pomoc społeczną ogółem (do której zaliczane jest 500+) wzrosły o 50% czyli aż o 23 mld zł i wyniosły 68,3 mld. Na przyszłorocznej mapie można spodziewać się nawet większych wydatków na program Rodzina 500+ z uwagi na pełny rok funkcjonowania tego programu (w 2016 wypłaty świadczeń rozpoczęły się dopiero w kwietniu).

Z drugiej strony, największy spadek wydatków został zanotowany w dziale „Rolnictwo”. Wydaliśmy na nie o 5,6 mld zł mniej niż w 2015 roku (spadek aż o 31%). Na ograniczenie wydatków w rolnictwie w główniej mierze złożył się spadek współfinansowania dopłat unijnych oraz mniejsze wydatki samorządów.

Środki europejskie na wielkim minusie

W zaskakującym tempie wzrasta deficyt w budżecie środków europejskich, gdzie jeszcze w 2015 brakowało jedynie 3,23 mld zł a w 2016 roku suma ta wzrosła blisko czterokrotnie do 12,64 mld zł. Jednocześnie w zeszłym roku doszło do wyraźnego spadku wydatków – aż o 16 mld zł. Spadek ten jest w głównej mierze spowodowany zakończeniem rozliczenia większości funduszy z perspektywy 2007–2013, opóźnieniami w realizacji bieżących projektów oraz przesunięcie części rozliczeń w ramach programów operacyjnych „Infrastruktura i Środowisko 2007–2013” na 2017 r.

Dużym utrudnieniem w pozyskiwaniu środków europejskich były zmiany harmonogramów ogłaszania konkursów dla programów na lata 2014–2020, jak i długotrwały proces podpisywania umów o dofinansowanie oraz akceptacji wniosków o płatność wynikający z błędnie przygotowanych przez beneficjentów dokumentów.

Mniej na obronność

2015 rok był bardzo dobry dla obronności – zaliczyliśmy wtedy wzrost wydatków aż o 5 mld zł. Niestety, ten trend nie został utrzymany w roku 2016. Wydatki w dziale „Obrona narodowa” spadły o 2,5 mld zł. Spowodowane było to wstrzymaniem części programów modernizacyjnych i zakupów nowego sprzętu. Nie wdajemy się w polemikę co do zasadności zerwania niektórych kontraktów lub przetargów. Mamy jednak nadzieję, że przyszłoroczna mapa pokaże w tej kategorii zdecydowany wzrost.

W tym miejscu należy przypomnieć, że wydatki na emerytury wojskowe są przez autorów Mapy Wydatków Państwa zaliczane do działu „Renty i emerytury”, stąd inna kwota na mapie w porównaniu z danymi Ministerstwa Obrony Narodowej czy Najwyższej Izby Kontroli.

Na czele bez zmian – Renty i emerytury

Niekwestionowanym liderem wydatków pozostają niezmiennie „Renty i emerytury”, które pochłonęły kolejne 6 mld i urosły do rozmiaru 242 mld zł. Pozycja ta jest większa od drugiego z kolei działu „Zdrowie” blisko trzykrotnie! Warto pamiętać, że dochody, z których teoretycznie powinny być finansowane renty i emerytury, czyli składki ZUS i KRUS, przynoszą o wiele mniej – ok. 162,5 mld zł. Deficyt w tej wyłącznie części to więc aż 80 mld zł! To dlatego coraz mniej młodych Polaków wierzy w to, że otrzyma za kilkadziesiąt lat od państwa godną emeryturę. Widząc fikcję tego systemu, Republikanie postulują odejście od dzisiejszych rozwiązań w kierunku gwarantowanej, niedużej emerytury obywatelskiej, niezależnej od wysokości opłacanych składek.

Deficyt

Zestawienie dochodów i wydatków państwa przedstawionych na przygotowanych przez Fundację Republikańską mapach, pokazuje znacznie wyższy niż podawany przez Ministerstwo Finansów deficyt sektora publicznego. Ta rozbieżność wzięła się z zaliczenia przez autorów map do rzeczonego sektora m.in. Krajowego Funduszu Drogowego i Krajowego Funduszu Kolejowego, które według metodologii Ministerstwa nie są do niego zaliczane. Jednakże przywołane instytucje każdego roku zadłużają się na rynku w celu sfinansowania swoich wydatków, które są znacznie wyższe niż dochody, co faktycznie powiększa deficyt sektora publicznego.

Następnym powodem rozbieżności było niezaliczanie przez Ministerstwo Finansów pożyczki dla ZUS do wydatków państwa (mechanizm ten został zlikwidowany dopiero w budżecie na 2017 rok). Mowa tu o 4,2 mld zł, która po dodaniu do wcześniejszych tego typu pożyczek daje skumulowaną kwotę 46,3 mld zł na koniec 2016 roku. Zobowiązania te były de facto ukrytym długiem publicznym. Cieszy więc, że Ministerstwo Finansów od 2017 roku przestało stosować ten zabieg księgowy.

Ostatnim znaczącym powodem rozbieżności jest uwzględnienie w zmapowanych wydatkach funduszy przekazanych poszczególnym organom administracji z budżetu środków europejskich na realizację projektów dofinansowywanych z UE. Polska sprawozdawczość finansowa nie pozwala niestety na dokładne prześledzenie strumienia tych funduszy, od źródła aż do ostatecznego odbiorcy, co powoduje, że nie da się ich jednoznacznie odfiltrować i odpowiednio pomniejszyć kwotę sumarycznych wydatków państwa.